.JPG&w=3840&q=75)
Herinneringen aan de mooie momenten die je samen met je dierbaren doorbracht zorgen voor troost en verbinding over de dood heen. Met deze rubriek bieden we inspiratie om herinneringen op te halen en te koesteren.
Aan de feesttafel ontstaat veel schoonheid
Al sinds zijn jonge jaren is klinisch psycholoog en rouwdeskundige Manu Keirse geboeid door verlies en verdriet. Of beter gezegd: door hoe er mee om te gaan. Vandaag, op zijn 79ste, vertelt en schrijft hij er nog steeds graag over. Want wie voorbereid is op de moeilijkste levensmomenten doet daar alleen maar voordeel mee.
Vier rouwtaken om verlies te overleven
De meeste mensen willen er wel zijn voor wie iemand verloor, maar ze weten niet wat ze moeten doen. De vier rouwtaken, zoals door Manu Keirse omschreven en perfect door elkaar te gebruiken, bieden waardevolle inzichten en tools om mensen te ondersteunen in hun rouw- en verliesproces.
1) Het onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies. Onthoud hierbij dat het lang kan duren voor die werkelijkheid doordringt (Toch niet mijn kind, ik zag mijn moeder daarnet nog,…). Hoe kan je helpen? Geef altijd de juiste informatie, verdoezel niet wat er gebeurde en herhaal dit meerdere keren. Laat wie rouwt ook meermaals zijn of haar verhaal doen. Dit helpt om afscheid te nemen.
2) Eenmaal de werkelijkheid door begint te dringen, komt het ervaren van de pijn van het verlies. Deze pijn kan door merg en been gaan. Je hebt immers geen pijn, je bent pijn. Die pijnscheuten komen in golven van verdriet, als de golven van de zee. Je kan niets onthouden, extreme vermoeidheid, boosheid, prikkelbaarheid en agressie steken de kop op samen met schuld- en schaamtegevoelens. Hoe kan je helpen? Durf het verlies aan te raken, veel mensen beginnen er liever niet over, omdat het te pijnlijk is. Maar zo laat je wie rouwt in eenzaamheid achter. Geef het gevoel dat die emoties normaal zijn, dat het gedrag is van normale, evenwichtige mensen.
3) Je aanpassen aan de wereld met dit verlies. Dit is een moeilijke opdracht, telkens je geconfronteerd wordt met wie die persoon was, wat die deed, voor jou betekende, wat je samen deed, sta je voor de opdracht je aan te passen. Thuis komen in een leeg huis, alleen de paaseieren verstoppen, naar school gaan om de resultaten van je kinderen te bespreken. Hoe kan je helpen? Luister naar het verhaal van mensen, neem hiervoor zelf initiatief, bel die persoon af en toe op. Want aan wie kan deze zijn verhaal na een tijdje nog kwijt?
4) Leren anders vasthouden in plaats van loslaten. Verweef het verlies in je (nieuwe) leven en de toekomst terwijl je de herinneringen en liefde voor de persoon of situatie die verloren is gegaan, koestert. Het gaat erom het verlies te integreren in je (nieuwe) identiteit. Deze taak gaat nooit om het vergeten of volledig loslaten, maar eerder om een balans te vinden tussen het vasthouden aan het verleden en het omarmen van het heden en de toekomst.
Zowat een halve eeuw schrijft Manu Keirse boeken en geeft hij lezingen over levensmomenten die je als moeilijk kan ervaren. Een stilgeboorte, een overlijden na een ongeval of zelfdoding, sterven van ouderdom, palliatieve zorg, enz. Ook over levend verlies, dat ontstaat wanneer jezelf of een naaste getroffen wordt door een chronische ziekte zoals kanker of een beperking.
Niet uit de weg gaan
Zelf kwam hij al op jonge leeftijd in contact met het levenseinde. “Als lagereschoolkind ben ik vier jaar misdienaar geweest. We waren toen in het dorp zowat de enige met een telefoon. De pastoor kwam zo altijd bij mij terecht als hij iemand die stervende was, moest bezoeken. Later als student deed ik vier jaar vrijwilligerswerk op een kankerafdeling. Ik merkte toen dat verpleegkundigen en artsen moeilijke momenten uit de weg gingen. Letterlijk, want wanneer er een kamerbel rinkelde, ging men vaak niet naar de patiënt toe, want men verwachtte slecht nieuws.”
Dit gemis aan steun op moeilijke momenten deed Manu Keirse beseffen dat er een enorme nood aan opleiding en kennis bestond en nog steeds bestaat. “Wanneer ik dan vroeger in het ziekenhuis rondliep en dat belletje afging, dan dacht ik ‘nu zou er toch zeker iemand moeten zijn’. Vandaag is dat gelukkig anders. Na mijn opleiding en tijdens heel mijn loopbaan, van psycholoog tot ziekenhuisdirecteur en aan de universiteit, ben ik daarom blijven kijken hoe je mensen kunt leren omgaan met de moeilijke momenten in het leven.”
Door de jaren heen verdween de dood uit onze woonkamer, waardoor het sterven meer en meer in een mistgordijn terecht kwam. Ook dat doet volgens Keirse het rouwen geen goed.
“Iedereen wordt vandaag nog wel met dood en het sterven geconfronteerd, maar meestal heel onpersoonlijk, op radio en tv of in de krant. Je kijkt de dood zelf niet meer in de ogen, vaak gaat het ook over een gruwelijke manier van sterven zoals door oorlog of moord waardoor de angst voor de dood enkel maar groter wordt. Dat is helemaal iets anders dan naast het bed zitten van uw vader of moeder, die rustig zijn laatste adem uitblaast, die overgaat van lijden naar vredig sterven.”
Praat en leer erover
Keirse is dan ook een vurig pleitbezorger om van kleuterschool tot universiteit over verlies te praten en te leren. “Je kruipt toch ook niet achter het stuur van een wagen zonder de wegcode te kennen? Als je niets leert over de dood of het sterven, dan zijn mensen daar inderdaad doodsbang voor. Ook vandaag komt dit niet aan bod in de opleiding van psychologen of artsen. Dat kan toch niet?”
Wat moet er dan gebeuren? “Bij jonge kinderen vertrek je best vanuit hun eigen ervaringen. Wanneer opa of oma sterft, dan willen kinderen daar vragen over stellen. Praat er met hen over, wees daar niet bang voor. Leer hen ook dat alles wat leeft dood gaat, van bloemen en planten tot dieren en mensen. De dood is immers eigen aan alles wat leeft.
Leer ook afscheid nemen, van een tante of een grootouder. Maar ook van een klasgenootje dat in een ongeval om het leven komt. Kinderen moeten verstaan wat er gebeurd is, of ze worden er bang van. Maar zorg er altijd voor dat wanneer je na een laatste groet terug thuiskomt, je een warme sfeer creëert. Neem alle tijd om naar je kinderen te luisteren, laat ze hun verhaal doen, laat ze maar wat langer opblijven en geef ze een kop warme chocolademelk.”
DELA ontwikkelde samen met Plantyn een lespakket om verlies en rouw bespreekbaar te maken. Download hier het gratis lesmateriaal voor het kleuteronderwijs of de lagere school Of lees het afscheidsverhaal van Merel Kroen of het troostverhaal.
De eindejaarsperiode staat intussen voor de deur. Feestdagen zijn soms ook treurdagen. “Dat klopt en dat is heel begrijpelijk. Alle uiterlijke activiteiten vallen die periode immers weg, er is geen school, je moet niet gaan werken, je bent thuis of bij familie. Als er dan iemand gemist wordt, dan wordt die lege plaats, die lege stoel plots heel voelbaar. Belangrijk hierbij is dat je vooraf weet dat het moeilijk gaat zijn, zo vermijd je erdoor overspoeld te worden. Plan goed wat je die dagen gaat doen, tijdens de feestdagen maar ook op sterfdagen of verjaardagen. Ook dat zijn moeilijke momenten. Enkel zo voorkom je dat je niet zomaar van de kaart geveegd wordt, zo heb je het zelf in de hand.”
Download hier de DELA-kaartjes die je kan sturen naar iemand die je dierbaar is.
Nooit teveel
“Tijd geneest nooit wonden, dat is een misvatting. Net zoals je een wonde goed moet verzorgen om te voorkomen dat het erger wordt, moet je ook met rouw zorgvuldig omgaan, enkel dat werkt genezend. En vergeet niet dat verlies overleven om rouwarbeid vraagt. Ik raad mensen dan ook altijd tijdens de feestdagen aan om een traiteur te zoeken in plaats van zelf een hele feestmaaltijd te koken. Let ook op met drank want dat kan je er helemaal onderdoor helpen. Zorg dat je voldoende rust, want je lichaam heeft die rust nodig. Vraag aan mensen, die misschien niet goed weten wat te zeggen, om een herinnering van wie er niet meer is op een kaartje neer te schrijven en dit in de kerstboom te hangen. Je kan die kaartjes dan lezen op je eigen tempo, wanneer je wil, zo maak je deze dagen leefbaar.”
Ook hier kan kennis over verlies voor veel troost zorgen. “Denk goed na wat je kan doen wanneer je met iemand met een verlieservaring deze dagen aan tafel zit. Meestal vraag je dan hoe het ermee gaat. Als die persoon ‘goed’ antwoordt, dan voel je misschien dat dat niet klopt. Als het antwoord ‘niet goed’ is, dan voel je je misschien onwennig en weet je niet goed wat zeggen. Laat in ieder geval altijd je interesse blijken, zeg dat je wil luisteren naar de pijn van die persoon. En als het niet onmiddellijk gebeurt dan komt het later wel. En denk nooit ‘ik zal maar niets zeggen want het is voor hem of haar al zoveel geweest’. Iedere vorm van troost is nooit teveel. Ook al is het verlies al jaren oud, schrijf gerust een kaartje naar wie ooit iemand verloor, en laat zo zien dat je hem of haar niet vergeten bent.”
Blijf herinneren
Ook in moeilijke omstandigheden kan je zo schoonheid ontdekken aan de feesttafel. “Sterven is verhuizen van de buitenwereld naar het hart van de mensen die achterblijven. Zo draag je wie er niet meer is, altijd mee. Het samenzijn tijdens eindejaar geeft je de kans herinneringen te delen, verbondenheid te voelen. Een overlijden brengt ook dikwijls families terug bij mekaar.”
Zo kreeg Keirse ooit een brief van een grootvader die zijn column gelezen had over hoe omgaan met verlies en verdriet tijdens de feestdagen.
“Ik kreeg toen enkele weken na nieuwjaar een brief waarin een grootvader schreef dat niemand zin had om dat jaar feest te vieren nadat zijn kleinzoon Matthias in een verkeersongeluk om het leven kwam. Toch hebben ze kerst kunnen vieren. De kleinkinderen versierden de kerstboom, want Matthias vond dat altijd zo gezellig. De bubbels werden gedronken als dank voor het mooie leven van Matthias. En in plaats van te koken, met kans op tranen in de kookpot, werd een traiteur ingeschakeld. De hel van het verdriet en het gemis ging naadloos over in de glimlach van ‘weet je nog’. Het was veruit het moeilijkste feest dat ze ooit vierden, schreef de grootvader, maar ook het warmste. Nooit was de familie zo attent en aandachtig voor iedere reactie van de andere. Zo ontstond er in een bijzonder moeilijke periode voor de ganse familie toch enige schoonheid.”
Lees hier onze blog over hoe je tijdens de feestdagen overleden dierbaren kunt herdenken.
Vier rouwtaken om verlies te overleven
De meeste mensen willen er wel zijn voor wie iemand verloor, maar ze weten niet wat ze moeten doen. De vier rouwtaken, zoals door Manu Keirse omschreven en perfect door elkaar te gebruiken, bieden waardevolle inzichten en tools om mensen te ondersteunen in hun rouw- en verliesproces.
1) Het onder ogen zien van de werkelijkheid van het verlies. Onthoud hierbij dat het lang kan duren voor die werkelijkheid doordringt (Toch niet mijn kind, ik zag mijn moeder daarnet nog,…). Hoe kan je helpen? Geef altijd de juiste informatie, verdoezel niet wat er gebeurde en herhaal dit meerdere keren. Laat wie rouwt ook meermaals zijn of haar verhaal doen. Dit helpt om afscheid te nemen.
2) Eenmaal de werkelijkheid door begint te dringen, komt het ervaren van de pijn van het verlies. Deze pijn kan door merg en been gaan. Je hebt immers geen pijn, je bent pijn. Die pijnscheuten komen in golven van verdriet, als de golven van de zee. Je kan niets onthouden, extreme vermoeidheid, boosheid, prikkelbaarheid en agressie steken de kop op samen met schuld- en schaamtegevoelens. Hoe kan je helpen? Durf het verlies aan te raken, veel mensen beginnen er liever niet over, omdat het te pijnlijk is. Maar zo laat je wie rouwt in eenzaamheid achter. Geef het gevoel dat die emoties normaal zijn, dat het gedrag is van normale, evenwichtige mensen.
3) Je aanpassen aan de wereld met dit verlies. Dit is een moeilijke opdracht, telkens je geconfronteerd wordt met wie die persoon was, wat die deed, voor jou betekende, wat je samen deed, sta je voor de opdracht je aan te passen. Thuis komen in een leeg huis, alleen de paaseieren verstoppen, naar school gaan om de resultaten van je kinderen te bespreken. Hoe kan je helpen? Luister naar het verhaal van mensen, neem hiervoor zelf initiatief, bel die persoon af en toe op. Want aan wie kan deze zijn verhaal na een tijdje nog kwijt?
4) Leren anders vasthouden in plaats van loslaten. Verweef het verlies in je (nieuwe) leven en de toekomst terwijl je de herinneringen en liefde voor de persoon of situatie die verloren is gegaan, koestert. Het gaat erom het verlies te integreren in je (nieuwe) identiteit. Deze taak gaat nooit om het vergeten of volledig loslaten, maar eerder om een balans te vinden tussen het vasthouden aan het verleden en het omarmen van het heden en de toekomst.