Iedereen doet het anders

Het leven is een uniek en persoonlijk avontuur dat voor ieder van ons anders verloopt. Hoe we doorheen dat leven afscheid nemen, verschilt van mens tot mens. Maar een ding is zeker: wanneer we afscheid moeten nemen, zorgen herinneringen voor een grote troost. Voor jezelf of voor wie na jou komt. 

Ellen, met haar 26 lentes de jongste van het viertal, valt meteen met de deur in huis: “Ik sta heel nuchter in het leven, ieder moment kan het gedaan zijn. Enkele jaren geleden, op mijn 21ste, heb ik mijn laatste wil vastgelegd: ik wil een kerkdienst en begraven worden, niet gecremeerd. Net zoals het negen maanden duurt voor je geboren bent, wil ik ook niet zomaar uit het leven verdwijnen. Daarom wil ik begraven worden.”

Waarom is iemand op haar 21ste al bezig met een laatste wilsbeschikking? “Goh, mijn ouders vonden dat ook vreemd, ik heb ze zelfs moeten geruststellen dat ik niets van plan was (lacht). Maar door dit nu al te doen, weet ik wat er nadien met mij gaat gebeuren, die gedachte geeft me rust.”

Ingrid (63): “Ik ben het daar helemaal mee eens, ook al heb ik dat op een iets andere manier gedaan. Ik heb thuis in een kast een boek liggen, en als ik met vakantie vertrek, leg ik dat boek klaar om gevonden te worden. Hier staat alles in wat ik wil voor het geval er iets met mij zou gebeuren. Ik wil gecremeerd worden en een mooie uitvaart met mensen die mij dierbaar zijn. Dat moeten er niet zoveel zijn. Mijn vader, die al enkele jaren aan het dementeren is, had altijd veel vrienden rondom hem, maar nu komt er amper nog volk over de vloer. Daarom denk ik ‘als er morgen met mij iets gebeurt, dan misschien toch maar een afscheid met mijn dichtste vrienden rondom mij. Ik dans graag, luister graag naar muziek, dus het mag ook wel een beetje een leuk vaarwel zijn.”

Anne (46), pikt in: “Ik denk daar ook wel over na maar zette nog niets op papier. Ik wil geen kerkdienst en wil absoluut niet begraven worden. Omwille van een vreemde reden misschien, maar ik wil er echt niet aan denken wat er onder de grond allemaal met mij gaat gebeuren als ik daar lig (lacht). Daarom wil ik gecremeerd worden, ze mogen mij uitstrooien of thuis bewaren. Ook omdat ik merk dat ik zelf het graf van familie of vrienden die overleden zijn, niet vaak ga bezoeken. Dat zou ik echt erg vinden, een plaats innemen waar niemand naartoe gaat. En als je uitgestrooid bent, dan ben je zo’n beetje overal.”

Tom (55) kiest ook voor cremeren. “Ik heb nog niets officieel vastgelegd, maar denk er wel over na. Ik wil sowieso gecremeerd worden al was het maar omdat ik geen kinderen heb dus weinig bezoek verwacht wanneer ik er niet meer ben. Ik ben ook wel bewust bezig met het ‘einde’. Mijn vader is nog gezond maar mijn moeder en heel wat nonkels en tantes zijn jong gestorven.” 

Ellen: “Ik zou vandaag al een heel draaiboek kunnen schrijven voor als het zover is, ik wil een Scottish piper op mijn uitvaart en geschouderd buiten gedragen worden in een klassieke kist. Ik vind het eigenlijk ook niet ongemakkelijk om hier af en toe mee bezig te zijn. Ik ben niet bang voor wat er komen gaat, wat het ook mag zijn.”

Ellen: “Het leven van wie er niet meer is, wordt vandaag tijdens een uitvaart ook veel meer getoond. Hoe stond die persoon in het leven? Uitbundig, dan wordt er een groots boeket voorzien en dragen de gasten kleurrijke kleren. Eigen teksten worden voorgelezen, de lievelingsmuziek wordt gespeeld, foto’s getoond,… Ik merk ook dat er minder gegroet gaat worden in de dagen voor de uitvaart. Mensen bezorgen liever een persoonlijk kaartje of bloemen.” 

Ook hoe herinnerd wordt, veranderde.

Anne: “Ja, ook dat wordt veel persoonlijker. Zo gaan wij altijd, met de verjaardag van mijn overleden schoonvader, met de ganse familie naar de in onze streken zeer gekende Visfeesten. De eerste keer in 2017, vandaag met alle kinderen en kleinkinderen erbij. Ik vind het ook leuk om bepaalde woorden of voorwerpen te blijven gebruiken die typisch waren voor iemand. Zo hoor je ze precies nog spreken.”

Ellen: “Ja klopt. Mijn opa zei altijd ‘Zie je dat je steeds een fles champagne in uw frigo hebt liggen, anders is uw frigo niet goed gevuld’. Wanneer er eentje ‘verdwijnt’ vul ik deze daarom altijd snel aan. En wanneer er echt geen meer is, hoor ik het mijn opa weer zeggen… Ik heb ook nog veel recepten van vroeger in de originele, intussen oude, dozen. Blijven herinneren, blijven praten over wie er niet meer is, vind ik heel belangrijk. Zolang je herinnerd wordt, zolang er over je gepraat wordt, leef je verder.”

Anne: “Volgens mij wordt het zo ook gemakkelijker om de draad terug op te pikken. Door jaarlijkse herdenkingen, door een Facebookpagina levendig te houden, het helpt allemaal.”

Tom: “Zeker, ik zet bij de verjaardag van mijn ma ook nog altijd een herinnering op haar Facebook-pagina. En haar graf wordt die dag ook extra gepoetst en mooi aangekleed met bloemen. Ik ben ook wel blij dat ze begraven is, telkens ik mijn vader bezoek, ga ik even langs mijn ma.”

Ellen: “Bij jonge mensen zie ik ook dat ze veel jaarlijkse herinneringsmomenten organiseren. Door de vriendenkring, met de scouts. Met een kampvuur of een fakkeltocht.”

Ingrid: “Toen mijn beste vriendin stierf, beloofde ik haar dat ik ze nooit zou vergeten, en altijd zou meenemen. Aan mijn sleutelbos hangt nu een hartje met assen van haar in, een soort van engelbewaarder, om haar nooit te vergeten. Ik neem ook gigantisch veel foto’s, van mijn ouders, kinderen, kleinkinderen, vrienden. Ik denk dan soms bewust: dat is er eentje voor later.”

Tom: “Ik moest daar vroeger niets van hebben, al dat gefotografeer en model staan. Maar nu zijn het echte herinneringen die ik koester al was het maar omdat het geluk van toen soms letterlijk zwart op zit te zien is. Moest het bij mij thuis branden, mijn foto’s neem ik dus zeker mee.”

Jullie ouders, praten die veel over ‘later’? Of spreken jullie met hen daarover?

Anne: “Ik heb geen laatste wilsbeschikking, maar ik praat er wel eens over met mijn man, kinderen en vrienden. Ze weten dat wel, zijn het er niet altijd mee eens (lacht). Maar een tijdje geleden sprak mijn mama mij aan, tijdens de middag ‘hadden ze het erover gehad, wat ze zouden willen’. Ik vond dat wel even vreemd en misschien zelfs een beetje moeilijk, om het er met mijn mama over te hebben, maar het is wel belangrijk.”

Tom: “Inderdaad, ik vroeg na het overlijden van mijn moeder aan mijn vader of ze ooit over later gesproken hadden. Totaal niet, zo bleek. Mijn moeder had wel haar muziek gekozen, maar dat was vooral omdat ze uit een heel muzikale familie kwam.”

Ellen: “Mijn ouders praten daar ook niet veel over. Mijn papa is wat aan het veranderen omdat ik er mee bezig ben. Vroeger wou hij gecremeerd worden, nu kiest hij toch eerder om begraven te worden. Mijn ma is er helemaal niet mee bezig, van thuis uit meegekregen om er niet te veel over te praten. Ik ben daar dus veruit de vlotste in (lacht).”

Ingrid: “Mijn pa is al enkele jaren ziek en vergeet steeds meer en meer. Hij neemt nu al van veel dingen afscheid en hij krijgt het ook lichamelijk steeds moeilijker. Dus eigenlijk ben ik met mijn vader veel bezig over ‘wat als…’. Hijzelf is gelukkig heel dankbaar dat hij zo oud geworden is, zijn vader is heel jong gestorven.”

En jullie kinderen of jeugdige vrienden? Hoe denken zij over afscheid nemen?

Ellen: “Jongeren staan er vandaag meer voor open vind ik. Je wordt nu eenmaal met afscheid nemen geconfronteerd, dus kan je er maar beter over praten.”

Anne: “Kinderen denken er anders over dan hun ouders, ik denk er anders over dan mijn ouders, dat is een logische evolutie. Misschien komt dit ook wel omdat vroeger de begrafenisondernemer zowat alles zelf besliste. De familie moest eigenlijk niet veel doen, vandaag zijn er veel meer mogelijkheden, is het allemaal persoonlijker.”

Tom vult aan: “Ook bij onze generatie en zelfs die van mijn ouders merk ik meer openheid. Toen de oudste zus van mijn ma stierf, had ze alles geregeld, ze wou nog een laatste feestje geven. Alles mocht van haar, dansen, champagne drinken, maar dat doe je dan ook weer niet, dat zit niet in onze aard.”

Hoe ziet het er voor de generatie na jullie uit?

Ellen: “Volgens mij gaan natuuruitvaarten veel belangrijker worden. Met minder traditionele kerkhoven en meer natuurbegraafplaatsen. Ook duurzaamheid gaat steeds belangrijker worden, bijvoorbeeld bij de keuze van de kisten, de bloemen, enz.”

Anne: “Ook de uitvaartlocaties gaan veranderen denk ik. Bij mensen thuis in hun woonkamer,in een sportstadion, in de natuur. Kerken en klassieke aula’s gaan daar minder voor gebruikt worden.”

Tom: “Mijn ma stierf in het ziekenhuis tijdens Covid, hierdoor kon ik pas bij de begrafenisondernemer afscheid nemen. Ik heb dan lang met haar zitten babbelen en een brief geschreven die mee in de kist ging. Ik heb haar ook mee verzorgd en opgemaakt, nagels gelakt enz. Ik ben nu heel blij dat ik dat gedaan heb, ik denk dat de manier van afscheid nemen in de toekomst alleen nog maar persoonlijker gaat worden.”

Tot slot: hoe gaat jullie afscheid eruit zien?

Ellen: “Eenvoud siert. Een sobere kerkdienst met maximaal een foto van mij op de kist. Iedereen weet wel wie ik was. En iedereen kent wel een moment dat we samen deelden. Ik zou dan vooral willen vragen: vergeet mij niet. Want dat is het enige waar ik een beetje schrik voor heb.”

Tom: “Goh, ik zal aan mijn dichtste familie wel laten weten hoe ik het graag zou willen, maar daar ben ik nog niet uit. Ik heb in mijn familiekring al grote bomvolle kerkdiensten meegemaakt en kleine intieme momenten met een handvol familieleden. Belangrijker is dat ik nog even leef (lacht) en vooral dat ik niet aftakel bij het ouder worden. Dat heb ik als verpleger te veel gezien.”

Anne:  “Ik ben al bezig geweest met de muziek, maar ik zou in de eerste plaats iedereen die er dan is, de boodschap willen geven dat ik hen graag gezien heb. Meestal is het andersom en zijn het de aanwezigen die laten horen hoe graag ze jou zagen.”

Ingrid: “Mijn beste vriendin die enkele jaren geleden stierf, zei altijd ‘Ouder worden is geen cadeau’. Mijn vader zegt dat nu ook, maar hij vult dat aan met: Jong sterven is ook geen optie. Afscheid nemen, het leven loslaten, dat went nooit. Maar als je dit kunt met mensen die je dierbaar zijn, dan is dat wel een groot geschenk.”